Një emision nga Milot Hasimja që zbulon rrënimin e një simboli urban të Kosovës
Nga jashtë të mahnit me linjat e saj brutale, me gjuhën arkitektonike të një kohe që besonte në progres, fuqi shtetërore dhe rend institucional. Por nga brenda? Heshtje, errësirë, pluhur. Bankkosi i Pejës, një nga objektet më ikonike të qytetit, është sot një rrënojë e heshtur, një dëshmi tragjike e harresës institucionale dhe moskujdesit ndaj trashëgimisë urbane.
Në episodin më të fundit të emisionit “Krejt Kapak”, gazetari Milot Hasimja na fut në zemër të këtij realiteti, jo me fjalë të mëdha, por me pamje, me dëshmi, me zëra të vërtetë që dikur i dhanë jetë kësaj ndërtese.
Një kryevepër e arkitekturës moderne në agoni
E ndërtuar në fund të viteve ’70 dhe e përfunduar rreth vitit 1983, Bankkosi ishte menduar si seli rajonale për veprimtari financiare. E projektuar nga arkitekti jugosllav Milan Tajic, objekti mbart gjuhën e stilit brutalist, një përdorim i guximshëm i betonit të ekspozuar, formave të fuqishme dhe hapësirave të mëdha të ndriçuara nga drita natyrale.
Sot, ajo bukuri është kthyer në një “bukuroshje të braktisur”, siç e përshkruan metaforikisht vetë emisioni. Brenda saj, tmerr, shkatërrim, humbje kujtese.
“Tmerr, katastrofë… qysh e paskan bo?” fakte që prekin
Miloti sjell përpara kamerës dy personazhe kyç të kësaj historie: Feti Islami, ish drejtor i Bankkosit në Pejë, dhe Fetije Basha, ish-punëtore me mbi 20 vjet përvojë në atë ndërtesë. Ata kthehen pas dekadash në vendin ku dikur ndërtonin të ardhmen. Çfarë gjejnë? Ashkla, erë myku, dritare të thyera, ndërhyrje të paligjshme, shenja zjarri.
“Kjo çka ka ndodh këtu është tmerr,” shprehet z. Feti me dhimbje.
“Katastrofë… tmerr qysh e paskan bo,” thotë znj. Fetije me sytë me lot.
Kur historia digjet në heshtje
Objekti është përdorur herë pas here nga institucione si UNMIK-u, por kurrë nuk e ka rifituar funksionin e tij të vërtetë. Sot nuk ekziston asnjë projekt serioz restaurimi, vetëm premtime politike e komunale. Ndërkohë, ndërtesa rrezikon të shembet, të digjet, të zhduket, bashkë me kujtesën kolektive që ajo përfaqëson.
Në një moment simbolik në emision, Feti Islami përmend se druri në enterier ishte sjellë nga Etiopia, një detaj që tregon për përkushtimin dhe standardin që kishte ndërtimi i asaj kohe. Ky kontrast midis djes dhe sot është thelbi i dhimbjes që ky dokumentar sjell për shikuesin.
Shiko emisionin e plotë këtu:
