Media e Kosovës: Ndriçim për shoqërinë apo hije e politikës?

Peizazhi mediatik në Kosovë po përballet me një sfidë serioze që cenon misionin e saj themelor: një monotoni e mërzitshme politike dhe mungesa alarmante e përmbajtjes edukative e shkencore. Shumë qytetarë, përfshirë edhe mua, e vërejnë këtë çdo ditë. Kur ndezim televizorin, hapim ndonjë portal në internet, shpesh na duket sikur lajmet përqendrohen thuajse tërësisht tek qeveria dhe opozita. Në këtë panoramë, theksi bie veçanërisht tek figura e kryeministrit shpesh tepruar dhe i përsëritur në çdo kronikë. Kjo gjendje nuk është thjesht pasojë e preferencave editoriale. Përkundrazi, është një dëmtim serioz i rolit që media duhet të luajë në një shoqëri demokratike.

Media duhet të jetë pasqyrë e plotë e realitetit: burim informacioni të balancuar, platformë për edukim dhe frymëzim, hapësirë për të gjitha zërat e shoqërisë. Kur përqendrimi ngushtohet vetëm tek politikat dhe individët e caktuar, media humbet shkëlqimin dhe funksionin e saj kryesor. Diskursi publik varfërohet dhe qytetarëve u mbeten boshllëqe të mëdha në dije. Kjo shndërrohet në një problem struktural që pengon zhvillimin e një shoqërie të informuar, kritike dhe dinamike.

“Superyjet” politikë dhe efektet e tyre

Fill pas vitit 2000, mediat në Kosovë kanë përsëritur të njëjtën logjikë: nga epoka e Hashim Thaçit, Ramush Haradinajt e Isa Mustafës, e deri tek qeverisja e Albin Kurtit, politikanët trajtohen si “yje” mediatikë. Qoftë për mirë apo për keq, emri i tij duhet të vendoset në çdo faqe lajmesh. Ky ekspozim i vazhdueshëm që zgjat tashmë dekada ka krijuar një fenomen shqetësues: shndërrimin e figurave politike në “superyje” që dominojnë ekranet tona. Një emër çdo ditë në kryelajme, ekziston rreziku real që publiku, edhe pa vetëdijshëm, të krijojë një lidhje psikologjike me të, ose të ndihet i lodhur nga prezenca e tyre e përditshme.

Ky fenomen nuk është unik për Kosovën. Psikologjia e marketingut na tregon se ekspozimi i përsëritur ndaj një emri edhe nëse konteksti është negativ krijon familjaritet dhe, në fund, një farë pranimi. Media, në vend që të ofrojë informacion të balancuar, jane bërë me apo pa dashje një makineri promovuese për figurat politike. Kështu është krijuar një skemë kolektive ku debati politik qendron te individët dhe jo te politikat. Mjafton të shohësh statistikat alarmante të mediave sociale: politikanët kosovarë kanë më shumë ndjekës në rrjetet sociale për frymë se figura të tjera të njohura botërore. Një politikan me rreth një milion ndjekës në një rrjet social në një vend nën tre milionë banorë (brenda dhe jashtë vendit), që merr më shumë “pëlqime” se Presidenti i SHBA-së me 330 milionë banorë kjo flet shumë. Kjo tregon qartë se, me fokusin e tyre të pandalshëm te politika, mediat i kanë bërë politikanët “zotër” në sytë e publikut dhe i kanë kthyer në qendrën e vëmendjes sonë të përditshme mediatike.

Ky “superylli” politik është shumë i dëmshëm. Politikanët duhen parë si figura të përkohshme me mandate të kufizuara; ndoshta kështu do të ndodhte nëse nuk do t’i kthenim prej kohësh në yje. A e kemi humbur arsyen kur e trajtojmë Kosovën si skenë filmi, dhe politikani ka vetëm rolin kryesor? E kemi shpërqendruar vëmendjen nga problematikat reale, E kemi dobësuarë edhe demokracinë tonë të re. Mediat duhet të jenë pasqyrë e ndryshimit dhe dritë e shpresës, jo regjizorë të një shfaqjeje politike të pafund.

Boshllëku në edukim dhe shkencë

Në të njëjtën kohë, mediat tona po krijojnë një boshllëk të madh në fushën e edukimit dhe shkencës. Ku janë emisionet e pasioneve shkencore apo dokumentarët që zgjerojnë horizontet? Ku janë rrëfimet mbi sekretet e universit, formimin e Tokës apo zbulimet që revolucionojnë botën? Përgjigjja është shpesh “askund”. Ndoshta gjen vetëm ndonjë emision javor mbi kafshët një hap modest, por shumë pak për atë që na duhet. Ndërsa debatet politike pushtojnë eterin, hapësira për njohuri shkencore e historike thuajse është fshirë nga peizazhi mediatik.

Ky fokus i tepruar te lajmet e fundit e te rutina e politikanëve lë shumë pak vend për tema të edukative. Mediat kanë potencial të jashtëzakonshëm për të ndikuar te perceptimet, për të edukuar, frymëzuar dhe informuar në baza rigoroze. Por kjo nuk mund të bëhet me lajme sensacionale apo intervista të nxituara. Në vend që t’i lëmë politikanët të përsërisin gjithnjë të njëjtën fjalë, mund të krijojmë programe që i ngrenë qytetarët në nivelin e shekullit 21. Boll ma me stilin e lajmeve të shekullit XX.

• Kosto dhe burime: Disa media ankohen: “Përmbajtja shkencore kërkon investime në ekspertë, pajisje dhe kohë”. Por a ka gjë më të kushtueshme se investimi i mjeteve në ndjekjen e vazhdueshme të politikanëve nëpër zyra dhe rrugë, apo ndërtimi i studiove gjigande për debate të panevojshme? Këto burime mund të ridrejtohen lehtësisht në programe me vlerë shumë më të lartë për shoqërinë.
• Mungesa e ekspertizës gazetareske: Formulimi i çështjeve shkencore në mënyrë kuptimplote kërkon gazetarë të specializuar. Media mund të japë mundësi për trajnime, të bashkëpunojë me gazetarë nga fusha të ndryshme (madje edhe nga vende të tjera), ose të ftojë në studio shkencëtarë kosovarë nga diaspora për të ndarë njohuritë e tyre. Këto janë investime të thjeshta që paguajnë dividendë të mëdhenj arsimorë.
• Mendimi i publikut: Ka një keqkuptim se publiku nuk “do” shkencë. Por realiteti është se interesi mund të shkundet nëse përmbajtja është e realizuar me pasion dhe profesionalizëm. Një shtet i ri nuk duhet të besojë mitin se qytetarët preferojnë politikë mbi shkencë dhe teknologji. Pse mos t’i bëjmë këto të fundit prioritet?
• Zhvillimi afatgjatë: Shkenca dhe teknologjia janë shtyllat e zhvillimit ekonomik dhe shoqëror. Politika ndryshon çdo mandat, por inovacioni krijon vende pune të qëndrueshme dhe përmirëson cilësinë e jetës. Çfarë medie i nxit sot të rinjtë të mendojnë për karrierë në inxhinieri, shkenca apo inovacion, në vend që të mendojnë vetëm për politikë?
• Zgjidhja e problemeve reale: Problemet jetësore si shëndetësia apo mjedisi adresohen përmes shkencës, jo me debate boshe. Mediat duhet t’u tregojnë qytetarëve se si shkenca mund të zgjidhë ndotjen e ajrit, menaxhimin e mbeturinave, krizën klimatike etj., jo thjesht të raportojnë çdo ditë për mbledhjet qeveritare mbi këto tema.
• Konkurrueshmëria globale: Një komb i bazuar në dije dhe teknologji është më i fortë në arenën globale. Politika bën ligje, por inovacioni ndërton ekonominë. Pa prioritizuar edukimin shkencor dhe teknologjik, do të ngecim.
• Mendimi kritik: Shkenca ushqen arsyetimin kritik dhe logjik, duke e bërë qytetarin më të pavarur nga populizmi dhe dezinformimi. Ky është themeli i një demokracie të vërtetë dhe të shëndetshme.
• Qasja ndaj sponsorizimeve: Edhe kur mediat “promovojnë” vendet e bukura të Kosovës, shumë shpesh priren të reklamojnë bizneset lokale në vend të traditave, natyrës dhe trashëgimisë kulturore. Interesi financiar mund të bartë mediave një mentalitet tregtar, duke cenuar misionin e vërtetë edukativ. A duhet të lejojmë që çdo promovim kulturor të kthehet në reklama që humbin thelbin identitar?

Pasojat e tejzënies politike

Këto mungesa kanë pasoja të rënda në shoqëri:

• Publiku mbetet i painformuar: Lajmet politike dhe rambyellësat qeveritarë nuk i tregojnë qytetarëve për avancimet botërore në shkencë, teknologji apo sfidat mjedisore globale.
• Dobësimi i mendimit kritik: Pa ekspozim ndaj analizave dhe fakteve shkencore, shoqëria bëhet më e prekshme ndaj dezinformimit dhe besëtytnive.
• Interesi për shkencë bie: Të rinjtë nuk nxiten të ndjekin karrierë shkencore kur media u ofron vetëm debat politik. Kjo ka ndikim negativ në zhvillimin e vendit tonë.
• Humbja e identitetit kulturor: Kur fokusoheni te bizneset dhe reklamat e tyre, e lëni pas dore trashëgiminë, natyrën dhe vlerat tona kombëtare. Një brez pa lidhje me kulturën e tij nuk mund të ecë përpara.

Rruga drejt ndryshimit: Këshilla për mediat

Është koha që mediat kosovare të përqafojnë një rishikim të vërtetë të prioriteteve. Ja disa sugjerime drejtuese:

• Balanconi mbulimin politik: Lërini mënjanë “superyjet” politike. Raportoni për politikat, vendimet dhe pasojat e tyre të prekshme, jo për skena dramatike personale apo slogane boshe. Përdorni emër politikani vetëm kur është e nevojshme për çështjen në fjalë, jo për të mbushur hapësirën. Në këtë mënyrë, publiku do të fillojë t’i shohë politikat më qartë, duke shkëputur vëmendjen nga fytyrat e përditshme.
• Investoni në edukim dhe shkencë: Filloni me emisione të thjeshta, por tërheqëse, për teme shkencore, historike dhe mjedisore. Bashkëpunoni me ekspertë vendorë e ndërkombëtarë. Nxirrni në pah zbulimet e fundit, historitë frymëzuese të studiuesve kosovarë dhe bukuritë natyrore e kulturore të Kosovës duke i vlerësuar për rëndësinë e tyre, jo vetëm si hapësira reklamuese.
• Krijoni ekipe të specializuara: Investoni në gazetarë që kanë pasion dhe njohuri për fusha të ndryshme. Largohuni nga modeli “gazetar universal” që mbulon gjithçka. Një gazetar i kualifikuar në shkencë apo kulturë mund të sjellë shumë më tepër dije e profesionalizëm.
• Rrisni transparencën dhe pavarësinë: Bëni të qarta burimet e financimit. Mbroni llogaridhënien editoriale nga ndikimet politike apo të biznesit. Vetëm një media e pavarur mund t’i shërbejë me sinqeritet publikut të saj.
• Dëgjoni publikun: Bëni sondazhe, bisedoni me shikuesit dhe lexuesit. Shkoni në terren, organizoni debate qytetare. Ju do ta zbuloni se interesi për shkencë dhe kulturë është më i madh sesa mendohet, nëse prezantimi është kreativ dhe pasionant.

Mediat e njëanshme, të fiksuara vetëm tek politika dhe personazhet, nuk po i shërbejnë shoqërisë sonë. Ato po e thellojnë ndarjen sociale dhe po ndalojnë çdo zhvillim të rëndësishëm. Është koha që mediat kosovare të kthehen në rolin e tyre të vërtetë: t’u informojnë qytetarëve plotësisht, t’i edukojnë dhe t’u nxisin mendimin kritik. Vetëm kështu mund të ndërtojmë një shoqëri më të mirë-informuar, më të fortë dhe të qëndrueshme. A jeni gati ta bëni këtë ndryshim të domosdoshëm për të ardhmen e Kosovës?