NASA investigon fushat e padukshme magnetike te Sistemit Diellor

Hapesira mund te duket e zbrazet, por ne te vertete eshte nje vend dinamik i populluar me materie pothuajse te padukshme dhe te dominuar nga forcat, vecanerisht ato te krijuara nga fushat magnetike. Magnetosferat – te njohura si fushat magnetike rreth shumices se planeteve – ekzistojne ne te gjithe sistemin tone diellor. Ato shmangin grimcat e energjise te ngarkuara me energji te larte te quajtura ”rrezet kozmike” qe dalin nga Dielli ose vijne nga hapesira nderyjore. Se bashku me atmosferen, ato mbrojne siperfaqet e planeteve nga ky rrezatim i demshem.

Por jo te gjitha magnetosferat jane krijuar te barabarta: Venusi dhe Marsi nuk kane magnetosfera fare, ndersa planetet e tjera – dhe nje hene – kane qe jane cuditerisht te ndryshme.

NASA ka leshuar nje flote misionesh per te studiuar planetet ne sistemin tone diellor, shume prej te cilave kane derguar informacionin te rendesishme rreth magnetosferes. Voyagers ka matur fushat magnetike teksa ata udhetuan jashte sistemit diellor, dhe zbuluan fusha magnetike rreth Uranit dhe Neptunit. Misionet e tjera planetare, duke perfshire Galileo, Cassini dhe Juno dhe nje numer anijesh qe orbitojne Token, japin vezhgime per te krijuar nje kuptim gjitheperfshires se si planetet formojne magnetosferat, si dhe se si ata vazhdojne te bashkeveprojne me mjedisin dinamik te hapesires rreth tyre.

Toka

Magnetosfera e Tokes krijohet nga levizja e vazhdushme e metalit te shkrire brenda tokes. Kjo “fushe magnetike” e padukshme rreth planetit tone ka nje forme te pergjithshme qe i ngjan nje kaushi akulloreje, me nje front te rrumbullakosur dhe nje bisht te gjate qe shfaqen ne anen e kundert–ne ate zone ku eshte hedhur hija e tokes ne hapesire. Magnetosfera eshte formuar ne kete menyre per shkak te rrjedhes se vazhdueshme te eres diellore dhe fushes magnetike nga ana e diellit.

Magnetosferat shmang grimcat e ngarkuara larg nga planetet – por edhe grimcat me energji te larte ne brezat e rrezatimit. Aurorat shkaktohen nga grimcat qe bien ne atmosfere, zakonisht jo larg poleve magnetike.

Merkuri

Merkuri, me nje berthame me nje sasi te konsiderueshme hekuri, ka nje fushe magnetike qe ka vetem rreth 1 perqind fortesine e Tokes. Mendohet se magnetosfera e planetit eshte e ngjeshur nga era diellore intensive, duke kufizuar shkallen e saj. Sateliti MESSENGER i NASA’s ka orbitur Merkurin nga viti 2011 deri 2015, duke na ndihmuar te kuptojme fqinjen tone te vogel tokesor.

animation of Mercury — Credit: NASA/Goddar

Jupiteri

Pas Diellit, Jupiteri ka deri me tani fushen me te forte magnetike dhe fushen me e madhe magnetike ne sistemin tone diellor – shtrihet rreth 12 milione kilometra nga lindja ne perendim, pothuajse 15 here gjeresia e Diellit. Jupiteri nuk ka nje berthame metalike te shkrire– ne vend te kesaj, fusha e saj magnetike krijohet nga nje berthame e hidrogjenit metalik te ngjeshur.

Nje nga henat e Jupiterit, Io, ka aktivitet te fuqishem vullkanik qe hedh grimca ne magnetosferen e Jupiterit. Keto grimca krijojne rripa te forta rrezatimi dhe aurora rreth Jupiterit.

Ganymede, hena me e madhe e Jupiterit, gjithashtu ka fushen e vet magnetike dhe magnetosferen – duke e bere ate henen e vetme me nje fushe magnetike. Nese Ganymede nuk do orbitonte Jupitein, kjo henen do te quhej ‘planet’.

Saturni

Sistemi i madh unazor i Saturnit transformon formen e magnetosferes se tij. Kjo per shkak se molekulat e oksigjenit dhe ujit qe avullojne nga unazat ne hapesiren rreth planetit. Disa prej henave te Saturnit ndihmojne ne grumbullimin e ketyre grimcave, duke i nxjerre ato nga magnetosfera e Saturnit. Misioni i Cassini i NASA-s studioi fushen magnetike te Saturnit nga orbita rreth planetit midis 2004 dhe 2017.

Urani

Magnetosfera i Uranit nuk u zbulua deri ne vitin 1986, kur te dhenat nga Voyager 2 zbuluan emetime te dobeta radioaktive dhe konfirmuan kur Voyager 2 mati drejtperdrejt fushen magnetike. Fusha magnetike e Uranit dhe boshti i rrotullimit jane jashte shtrirjes prej 59 grade, ndryshe nga Toka, fusha magnetike e se ciles dhe boshti i rrotullimit jane pothuajse te peraferta. Ne krye te kesaj, fusha magnetike nuk shkon drejtpersedrejti ne qender te planetit, keshtu qe forca e fushes magnetike ndryshon ne menyre dramatike ne te gjithe siperfaqen.

Neptuni

Neptuni u vizitua gjithashtu nga Voyager 2, ne vitin 1989. Magnetosfera e saj eshte e menjanuar nga boshti i saj i rrotullimit, por vetem rreth 47 grade. E ngjashme me Uranin, forca magnetike e Neptunit ndryshon ne te gjithe planetin. Kjo do te thote se aurorat mund te shfaqet ne te gjithe planetin – jo vetem afer poleve, si ne Toke, Jupiter dhe Saturn.